Niemand heeft ooit God gezien

Afgelopen weekend las ik 'Weerwoord' van vader Pieter Boomsma en zijn zoons, de gelovie Arie en de atheïstische Klaas. Vooral de reacties van Klaas vond ik interessant, onder andere omdat hij zijn scepcis ventileert en de vinger op de zere plek legt: "Het eenrichtingsdenken is een kant van religie die mij ongelooflijk tegenstaat. Het idee de waarheid te hebben gevonden in een heilig boek sluit iedere vorm van discussie uit. Alles wat je tegen de ideeën van een gelovige inbrengt, wordt blijkbaar gereduceerd tot een blijk van ontwetendheid: 'Dat kun je allemaal wel zeggen en ik wil je best uit laten praten, maar je weet gewoon niet beter.' Is mijn leven leeg omdat ik niet geloof?"

In twee van zijn stukjes spreekt Klaas over de sociologische theorie van de drie V's. Deze theorie herleidt religie tot de menselijke behoefte aan Verbondenheid, Verklaring en Vervulling.

Hij doelt hiermee wellicht op de theorie van Sociale Driegeleding van Rudolf Steiner. Deze theorie is niet zozeer religietheorie, maar meer een wegwijzer richting een -volgens Steiner-  gezonde samenleving. Een godsdienstsociologische theorie met drie V's heb ik helaas nergens kunnen vinden (en dat terwijl het internet vergeven is van V-tritsen).

Als je religietheorieën leest, is het verleidelijk te denken dat het verschijnsel religie met deze theorieën ook daadwerkelijk verklaard is. Religietheorieën draaien immers om de vraag: waar vindt religie haar oorsprong en wat is haar functie? En als het antwoord op die vraag bijvoorbeeld is: de drie V's, dan zou je vervolgens kunnen stellen: "Gods rol is uitgespeeld" om vervolgens zonder gewetensbezwaren overgaan tot het atheïsme. (Enige uitdaging is om je drie V's ergens anders te vinden, maar dat probleem kan een sportvereniging, een vriendengroep of een humanistische sociëteit vast voor een groot deel oplossen.)

Mij is het te kort door de bocht. De belangrijkste conditie waaronder de natuurwetenschappen kennis kunnen verzamelen over de werkelijkheid is: God buiten beschouwing laten. Dat is niet hetzelfde als veronderstellen dat God niet bestaat (Isaac Newton zou zich omdraaien in zijn graf!), maar in de praktijk heeft het hier voor veel wetenschappers wel toe geleid. Dus ook voor sociaal wetenschappers. En ook voor godsdienstsociologen.

Scepcis is dan ook niet alleen op zijn plek bij een atheÏst die het christelijke geloof beschouwt, maar eigenlijk altijd wanneer mensen uitspraken doen over God - zij het vanuit het kamp der gelovigen of het kamp der wetenschappers. Om de oude woorden uit het bijbelboek 1 Johannes maar eens aan te halen: Niemand heeft God ooit gezien. We kunnen eigenlijk met goed fatsoen geen uitspraak over hem doen.

I do not know what I may appear to the world, but to myself I seem to have been only like a boy playing on the sea-shore, and diverting myself in now and then finding a smoother pebble or a prettier shell than ordinary, whilst the great ocean of truth lay all undiscovered before me. - Isaac Newton