Here, zegen dit eten. Amen.

Als alles op de schop gaat, komen er vraagtekens te staan op plaatsen waar je ze niet wilt hebben. De opvoeding van onze kinderen bijvoorbeeld leek altijd redelijk overzichtelijk: ze zouden gedoopt, mee naar de kerk, we zouden bidden en bijbellezen aan tafel, we zouden... Maar nu is niets meer vanzelfsprekend.

Een confrontatie met bovenstaande constatering vindt elke dag tenminste drie keer plaats: ochtend, middag en avond. Want voor elke maaltijd dreunen we nog steeds braaf op: "Here, zegen dit eten. Amen." Mijn getwijfel is één ding, maar vaste rituelen die ooit ergens hun oorsprong hadden en toen betekenisvol leken, geef je niet zomaar op.

Desondanks moet ik toegeven dat ik het Herezegenditetenamen altijd al een vreemd gebed gevonden heb. Waarom spreken we het überhaupt uit? Wordt mijn eten er anders van? Wat betekent 'zegen'? Wat vraag ik God eigenlijk? Of is de bedoeling van het stiltemoment voor de maaltijd: mij herinneren aan de honger van anderen? Maar als dat zo is, waarom geven we dáár dan geen uitdrukking aan? Staat God überhaupt wel in relatie tot mijn eten?

Ik ben niet opgegroeid met het idee dat er een bovennatuurlijke kracht loskomt wanneer je iets of iemand zegent. Ik ben eerder grootgebracht met de opvatting, dat zegen is: het goede toewensen, goed spreken over. Later werd ik beïnvloed door andere opvattingen: er "gebeurt"iets als je zegen uitspreekt, machten en krachten komen in beweging, engelen bestrijden demonen. Frank Peretti beschreef zogezegd de realiteit van de hemelse gewesten.

Zo is mijn wereldbeeld, mijn godsbeeld in elk geval niet meer, dus zo kan ik het woord zegen niet meer zien. Maar wat betekent zegenen dan wel, en kan ik er nog iets mee? Zegen is voor mij zo onlosmakelijk verbonden aan God: kan en mag ik het woord nog wel gebruiken als God op losse schroeven staat?

Op de website van de Hebreeuwse Volksschool wordt de verbinding gelegd tussen de Hebreeuwse woorden בָּרַך, bárakh (zegenen) en דָּבָר, dábhar (een zinvol woord zeggen). Door te zegenen, maken we de gezegende groter. Frappant dat het joodse tafelgebed, dat ook op deze pagina te vinden is, zó anders klinkt dan Herezegenditetenamen. Het past woorden toe uit onder andere de psalmen, waardoor het gebed gericht blijkt te zijn op God en niet op het eten:
Gezegend zijt Gij, Eeuwige, onze God, koning van de wereld, Die de vrucht van de wijnstok hebt geschapen.
Gezegend zijt Gij, eeuwige, onze God, koning van de wereld, Die het brood uit de aarde doet voortkomen.

God zegenen. Dat klinkt al een stuk meer voordehandliggend dan mijn eten zegenen. Volgens Jos Douma moeten dit ook de woorden geweest zijn die Jezus zei, voordat hij (volgens het verhaal van Marcus 8) eten uitdeelde aan zijn luisteraars. Maar het zijn geen woorden die ik zomaar nazeggen kan. Tegelijkertijd: Herezegenditetenamen voldoet niet meer. Kan ik een ander, een nieuw gebed mijn strot uit krijgen? Eén waarvan ik (nu nog) niet weet tot wie ik het richten moet? Of blijven we voortaan bij gebrek aan beter zwijgzaam stil?

Ik zie nu al op tegen de lunch.